Hovudtesen til KJ er at kompliserte og talemålsfjerne skriftspråk er
like lette å lære som enkle og talemålsnære, iallfall for born når dei
lærer det første skriftspråket sitt. Dette strir mot vanleg tankegang,
og mot røynslene frå anna læring, så det trengst sterke argument for ein
slik påstand.
Argumenta hans kan oppsummerast slik (korriger meg dersom eg har
oversett noko):
1) Tesen gjeld for læring av talemål, og bør dermed gjelde også for
skriftspråk. Det er iallfall ikkje muleg å påvise det motsette.
2) I alle samfunn har til kvar tid folk lært å lese og skrive, rett nok
ikkje alle, men så mange som samfunnet hadde bruk for. Dei som fekk
opplæring, var gjennomsnittleg ikkje meir intelligente enn andre, så det
spelar inga rolle at skriftspråka var meir kompliserte før enn no.
3) Det har ikkje vore gjennomført vesentlege reformer for å forenkle
skriftspråka, og det trengst ikkje heller.
Til dette svarar eg (og andre):
1) Det som gjeld for talemål i 0-3 års-alderen, treng ikkje gjelde for
skriftspråk nokre år seinare. Det må vere muleg å forske på om ungar frå
ulike språksamfunn lærer skriftspråk like godt og like fort, og det er
underleg om ikkje nokon har gjort det. Kvar er dei forskingsresultata?
2) Å meistre skrivekunsten var lenge eit privilegium for dei få, og dei
hadde sannsynlegvis betre evner i den retninga enn gjennomsnittet. KJ
ser ut til å godta dette for tida t.o.m. europeisk/kinesisk mellomalder.
Meir om det nedafor.
3) Det har vore skriftreformer diverse stader, i takt med at samfunnet
hadde bruk for fleire skriftkyndige, og faktisk fekk det. Kva er årsak,
og kva er verknad? Skriftreformene var også del av ei nasjonsbygging i
somme land. Dermed er vi midt oppe i den norske språkstriden, med
forgreining til sidemålsstilen. Eg let den tråden liggje i denne
omgangen.
Tilbake til argument 2. KJ skriv:
> Men når vi kommer opp til nyere tid, kan jeg ikke se at innvendingene mot
> mine påstander (sitert ovenfor) har noen vekt. Før det ble innført allmenn
> skolegang, var det NESTEN bare overklasseungene som kom på skole, ikke
> sant? De må ha vært et begavelsesmessig tverrsnitt av befolkningen.
> Riktignok hadde de ett fortrinn framfor de som ikke kom på skole, nemlig at
> de levde opp i et miljø hvor skrive- og leseadferd var alminnelig utbredt,
> en for utsetning for overlevelsen så å si. - Dette momentet inngår
> imidlertid i mine premisser. Når jeg sier at engelske eller norske eller
> dansker eller osv. barn - fra alle klasser - faktisk viser seg å lære det
> de blir satt til å lære, mener jeg at dtete skyldes at de alle sammen lever
> i miljøer hvor skrive-og leeadferd har stor overlevelsesbetydning. (Se
> kronikkene 25.-26. aug.)
Her ser eg tre premissar:
a) Nesten berre overklasseungane fekk skriftopplæring
b) Dei var gjennomsnittleg like intelligente som andre, arvemessig, men
hadde betre støtte i miljøet
c) Dei lærte det dei var sett til å lære
Førebels konklusjon:
d) Kven som helst i det samfunnet kunne - med passeleg stimulering - ha
lært skriftspråket, sjølv om det på den tida var meir komplisert enn no.
Endeleg konklusjon:
e) Det spelar inga rolle for læringa om skriftspråket er komplisert.
Stemmer denne argumentasjonsrekkja? Ho må iallfall modifiserast for
ulike stader og tider, men la oss sjå stort på det. Historiekunnskapane
mine er mangelfulle, men eg prøver med litt høgttenking.
a) stemmer kanskje, men når overtok overklassefolka sjølve skrivinga?
Tidlegare må jo det ha vore eit eige yrke. Dessutan var det vel ei viss
rekruttering av bondesøner (-døtrer???) til somme boklege yrke, slik som
prest?
b) skal eg godta i denne omgangen, men eg er litt usikker. For å
tilhøyre ein overklasse - og halde seg der - treng ein evner til
maktspel og intrigemakeri, truleg også til administrasjon og
planlegging. Dette heng vel litt saman med evner til å meistre
skriftspråk, men kanskje ikkje avgjerande. Å skilje mellom arv og miljø
her er vanskeleg.
c) Mange nok lærte å lese og skrive, eventuelt med eit visst tilsig
nedafrå. Men veit vi at alle overklasseungane lærte det - og verkeleg
meistra det? Nokon må ha bukka under i kampen for tilveret - og dei står
det kanskje ikkje så mykje om i historiebøkene?
d) La oss sjå bort frå innvendingane så langt og godta denne
konklusjonen, og sjå kvar det fører oss. Vi seier altså at alle kunne ha
lært skriftspråket, sjølv om det var komplisert. Vi tenkjer oss at alle
hadde bøker, lærarar, tid og lyst til å lære. For diskusjonen si skuld
prøver vi også å late som om alle hadde skriftkunnige foreldre, slik at
miljøet ikkje var ei hindring.
e) Ein må som regel slite for lærdommen. Kunne by- eller bygdeungar frå
Moss og Molde ha lært seg dåtidas danske skriftspråk med same
arbeidsinnsats som overklasseungar frå Christiania eller København?
Ville dei ha meistra det like godt? Hadde det vore enklare om dei fekk
skrive noko som likna meir på østfold- og romsdalsdialekt?
Nei, nei og ja er svara mine, og eg kan ikkje sjå at KJ argumenterer
overtydande for noko anna.
Lars Staurset