Dette er et viktig og interessant tema. KK kunne kanskje ha ei spalte kalt
MAKTSPRÅK, hvor leserne inviteres til å sende inn eksempler og betraktninger
rundt dem?
Trond Andresen
At 10:47 14.08.00 +0200, Lars Staurset wrote to klassekampen-forum:
>Dette brevet sende eg tidlegare i dag til teigen@nrk.no, om eit tema som
>har vore framme på KK-forum av og til:
>
> > Til Språkteigen, NRK P2.
> >
> > Eg høyrer på Språkteigen så ofte eg kan, for språk interesserer meg både
> > som verkty og som fenomen. Eit tema eg trur de ikkje har behandla, er
> > maktspråk. Det er ei svært viktig og kontroversiell side av språket.
> >
> > I går (13. august) tok de m.a. opp den feilaktige bruken av "Europa" som
> > synonym for "EU". Heilt korrekt påtala programleiaren dette, men utan å
> > reflektere over samanhengen. Kvifor gjer visse personar så ofte denne
> > "feilen"? Jau, EU-tilhengarane ønskjer utvilsamt å skape ei kjensle av
> > at Noreg er utafor "Europa" og må komme seg inn i EU snarast råd.
> > Språkbruken er tilsikta, ikkje "feil" i vanleg forstand.
> >
> > No til dags er også "Europa" for lite for somme. Dei snakkar om
> > "globalisering", men meiner ikkje heile verda, berre dei delane som det
> > lønner seg å investere i. Ordet har ein positiv klang, fordi folk likar
> > å bli kjent med matrettar frå Indonesia og folkedans frå Brasil. Det
> > same ordet blir med vilje nytta om noko heilt anna, nemleg å tvinge inn
> > same handelsreglar overalt.
> >
> > Dette blir framstilt som "Utviklinga" som vi berre må bøye oss for. Dei
> > som likevel er mot, har "nisseluementalitet" og blir stempla som
> > "gammaldagse", "reaksjonære" eller "nasjonalistar". Det siste ordet blir
> > også nytta om nazistar, og samanfallet er neppe tilfeldig.
> >
> > Desse eksempla på maktspråk er langt frå unike; EU-kampen i 1994 gav
> > mange andre. Gro Harlem Brundtland hadde det mest mislykka forsøket, då
> > ho prøvde å bortforklare "union" med at ordet også tydde "fagforeining".
> >
> > Maktspråk er ikkje noko nytt fenomen. George Orwell behandla temaet i
> > klassikaren "1984", der han skreiv om nytale (newspeak). Karakteristisk
> > for nytale er dels forenkla ordforråd og grammatikk, dels at orda tyder
> > noko anna enn dei gjev seg ut for. "Sannhetsministeriet" driv med
> > propaganda, "overflodsministeriet" med rasjonering. Det styrande partiet
> > har slagorda "Krig er fred", "Frihet er trelldom", "Uvitenhet er
> > styrke". Språket tilslørar røyndommen.
> >
> > Politikarar og byråkratar no er ikkje så plumpe som i "1984", men dei
> > utviklar stadig maktspråket sitt. Soldatar som skal ut og slåst aktivt
> > (ikkje berre overvake ei våpenkvile), kallast "fredsopprettande
> > styrkar". I fjor ville ikkje dåverande statsminister Kjell Magne
> > Bondevik vedgå at Noreg var med i ein krig; bomberegnet over Jugoslavia
> > var ein "begrenset militæraksjon".
> >
> > Ordet "prioritere" vart kort drøfta i Språkteigen 6. august.
> > Programleiaren godtok tolkinga "leggje vekt på", men utan å
> > problematisere at den er tvitydig. Når politikarar snakkar om å
> > prioritere ei god sak, f.eks. sjukeheimar, er det vanlegvis heilt
> > uforpliktande: Dei snakkar om saka ("legg vekt på ho") fordi ho opptek
> > veljarane, men vrir seg unna å bruke ekstra ressursar (prioritere saka
> > opp). Saker som maktpersonar verkeleg synest er viktige, slik som høge
> > lønner til seg sjølve eller skattelette til dei rikaste, går utanom alle
> > lister over "prioriteringar".
> >
> > Det hender likevel at politikarane meiner alvor med å prioritere noko.
> > Då er det viktig å lytte ekstra nøye, for dei prioriterer samstundes ned
> > noko anna utan å snakke om det. I det siste landbruksoppgjeret skvisa
> > dei deltidsbønder og yrkeskombinasjonar. Dette vart kalla å "prioritere
> > heiltidsbonden". For nokre år sidan skulle lønnsoppgjeret "prioritere
> > kampen mot arbeidsløysa", dvs. halde lønnene nede, ut frå den
> > tankegangen at det ville gje arbeid til fleire. Det same fenomenet
> > kallast no "solidaritet", jfr. "solidaritetsalternativet".
> >
> > Låg arbeidsløyse er bra i festtalane, men ikkje i den økonomiske
> > planlegginga, fordi ho fører til at folk kan krevje høgare lønn eller
> > betre arbeidsforhold. Derfor kallast ho "press" eller "overoppheiting" i
> > økonomien.
> >
> > Alt som er "moderne", høyrest flott ut. Derfor blir ordet "modernisere"
> > nytta til å spreie skodde rundt upopulære tiltak: privatisering av
> > offentleg sektor, nedskjering av offentlege tenester, nedlegging av
> > arbeidsplassar. Når store arbeidsplassar skal leggjast ned, kallast det
> > "strukturendringar".
> >
> > Slike prosessar starta for fullt seint på åttitalet. Slagordet då var
> > "ubalanse i økonomien". Det høyrdest sjølvsagt ikkje bra ut, sjølv om
> > det var nokså vagt kva som ikkje "balanserte". Tiltaka for å "rette opp
> > ubalansen" gjekk som no ut på å overføre verdiar og oppgåver frå
> > fellesskapet til private.
> >
> > Politikarar og byråkratar er sjølvsagt ikkje åleine om å forme språket
> > slik det passar dei. Næringslivsleiarar og "informasjons"-folka (sic)
> > deira er også ekspertar på slikt. Andre aktørar prøver, men arbeider
> > tungt, sidan maktpersonane stort sett har klippekort i media. Ein viss
> > suksess har opposisjonen likevel hatt med ord som "matsminke" og
> > "genmat", og siste ord er ikkje sagt i striden om gasskraftverk kan
> > kallast "miljøvennlege" eller "sterkt forureinsande".
> >
> > Språket har stor makt over tanken, og kampen om språket er derfor ein
> > viktig del av den politiske kampen. Eg håpar Språkteigen vil kaste lys
> > over dette, og skal gjerne skaffe fleire eksempel.
>
>Frå Einar Bjorvatn kom eit hyggeleg svar. Han nemner at Språkteigen har
>vore innom temaet maktspråk med ujamne mellomrom, men ikkje hatt
>ressursar til å ta det opp i full breidde. Frå nyttår skal programposten
>omorganiserast, og kanskje han får meir hjelp til å lage programmet, så
>kanskje då?
>
>Eit så kontroversielt tema kan sjølvsagt bli stoppa av heilt andre
>grunnar enn ressursmangel. Det vil utvilsamt vere til hjelp om temaet
>blir halde varmt i andre kanalar. Kan KK og KK-forum bidra til det?
>
>Helsing Lars Staurset
This archive was generated by hypermail 2b29 : Thu Sep 28 2000 - 11:01:12 MET DST