Eit lite bidrag til analyse av piratdrosjenes politiske økonomi
I den generelle diskusjonen kring migrasjon, innvandring, arbeidsmarknad og
legalitet nemnde eg piratdrosjer i forbifarta:
”Eit døme er piratdrosjer i ein liten, hyggeleg provinsby som Tronheim. Eg
trur den langsomme oppløysing av legalitet som følgjer med slik grå og svart
økonomi er ein av hovudgrunnane til høgrepopulismen. Folk ynskjer eit
samfunn med sterke kontrollmekanismar og lovlege former.”
Ottar Birkeland svara: ”Men dette er stort sett tull. VG-folket på Hitra og
andre stader uten "innvandrarar" kan kanskje få inntrykk at av
piratdrosjerer er eit problem. Men både i Oslo og Trondheim løyser dei eit
enkelt problem for folk flest.”
Dette er i utgangspunktet ei usemje på fleire plan: Det er ei usemje om
fakta – kor omfattande piratdrosjetrafikken er, kva som er problema med han
i praksis og liknande. For det andre er det ei usemje som gjeld korleis vi
vurderer framveksten av ei illegal næring med millionomsetning. Og for det
tredje er det ei usemje om vi trur det er ein samanheng mellom framveksten
av ulike slag grå og svart økonomi, med tilhøyrande mafiøse former.
For det første: Kor mange sjåførar køyrer piratdrosje natt til laurdag og
sundag i større norske byar? I Oslo er vel talet på slike sjåførar mellom
minimum 100 og eit maksimum på 300. Talet i byar som Stavanger, Bergen og
Trondheim er mindre. I byar der politiet har aksjonert, har talet gått ned.
Om Birkeland er usamd, må han gjerne protestera.
Når det gjeld kven som køyrer piratdrosje, og kvifor dei gjer det i staden
for å freista køyra lovleg innanfor ei næring der etableringsterskelen ikkje
er verdas høgaste, er dette ein diskusjon som vil måtta byggja på
spekulasjonar og gjetningar. Likeeins debatten om organisasjonsnivået –
piratdrosjeverksemda vil til ein viss grad vera organisert, og m.a.
dørvakter fungerer som drosjesentral. Men konkrete fakta vil vera uråd å
leggja fram. Dette er ein av dei viktigaste tinga som skil slik grå og svart
økonomi frå lovleg verksemd: Fakta er ikkje offentleg tilgjengelege, og alle
meiningar vil byggja på ”synsing” av ulik kvalitet.
Er so piratdrosjer eit problem? Etter mi meining: Utan tvil. Av desse
grunnane:
For det fyrste avdi desse piratdrosjene blir opplevd som ein pest og ein
plage av ei stor gruppe menneske som driv med ei lovleg næring og betalar
avgifter og skatt. Blant drosjesjåførar er eg viss på at du knapt finn ein
einaste ein som ikkje ynskjer politiaksjonar mot piratdrosjer. I
utgangspunktet har eg så mykje respekt for arbeidet til andre at eg ikkje
synest det er uproblematisk at folk som driv alminneleg, lovleg næring skal
måtta tola at det heilt ope foregår illegal konkurranse. Om eg sjølv hadde
livnært meg som drosjesjåfør, ville eg vore svært provosert. Dette er det
viktigaste.
So har vi to spørsmål knytt til alminneleg tryggleik. Vi har her i landet
dei siste åra hatt ein handfull valdtekter (5-6) knytt til
piratdrosjetrafikk. Om dette er eit stort problem i høve til volumet av
piratdrosjetrafikk har eg ikkje sterke meiningar om. Men eg har sterke
meiningar om at folk meiner at ”det har dei seg sjølv å takka for. Dei kunne
venta på ei vanleg drosje”. For ingen valdtekne har seg sjølv å takka. Og
problemet med piratdrosjer er at slike saker vil vera langt vanskelegare å
etterforska enn saker knytt til vanlege drosjer – avdi talet på drosjer er
avgrensa, og trafikken til ein viss grad kjent. Du skaper med andre ord ein
arena for auka utryggleik.
Det andre spørsmålet er usemje om betaling. All illegal næring har eit anna
problem enn lovleg næring når betalingsproblem oppstår – problemet må
løysast der og då. I praksis blir valdstersklane senka. Eg har ikkje noko
grunnlag for å uttala meg om omfang av slikt – eg har ein gong observert det
som verka for å vera ein slik krangel utanfor Oslo City, der det endte med
at bilen heldt på å køyra ned ein mann då han freista koma unna ein som kom
etter og skulle slå inn bakruta. Men det var ein enkeltepisode. Det er gjort
nokre observasjonar av skytevåpen i norske piratdrosjer. Hadde folk sett
skytevåpen i norske drosjer, er eg nokså viss på at det hadde vorte krav om
opprydding. Slikt blir sjølvsagt meiningslaust når det gjeld piratdrosjer.
Og så går vi over på spekulasjonane. Utgangspunktet mitt er at folk
vanlegvis har eit alt for lettvint forhold til å senda pengar inn i svart og
grå økonomi. Særleg gjeld dette mellom fredag kl. 20.00 og sundag morgon.
Den grå og svarte helgeøkonomien er omfattande, og har mange mindre
hyggelege utslag. Utgangspunktet mitt er at di større omsetning, di fleire
utvekstar. Eg trur ikkje det kjem noko godt ut av organisert kriminalitet,
anten han er ”uskuldig” som piratdrosjer, eller ”alvorleg”. Det er det
alminnelege, aksepterte som er fundamentet for all mafia. Den store, mytiske
veksttida til mafiaen i USA var forbodstida, då det var alminneleg akseptert
å bryta brennevinsforbodet. Piratdrosjene er med på å senka tersklar for kva
som er alminneleg og akseptert. Om eg synest stereoanlegg eller sølvbestikk
blir for dyrt i butikken, veit eg jo at det finst ei enkel, praktisk løysing
på slikt. Oppløysing av legalitet gjeld ikkje kryssing av ei, bastant
grense, men av mange små, umerkelege.
Men kvifor piratdrosjer? Ein treng jo ikkje akkurat høgskuleutdanning for å
få køyra drosje i Oslo? Då er vi over på andre spekulasjonar. Kan det vera
at ein del av dei som køyrer piratdrosjer har særlege grunnar til å ville ha
desse inntektene svart? For å driva spekulasjonane litt langt (som folk ofte
gjer): Kan det vera at ein vil spe på inntekter som ein ikkje kan spe på på
lovleg vis utan å få fradrag, som td. trygder eller sosialhjelp? Det veit vi
sjølvsagt ikkje – avdi ingen veit noko når det gjeld piratdrosjer. Og då får
spekulasjonane veksa fritt. Og når folk er ferdige å spekulera røyster dei -
Kristin Halvorsen?
Og når ein som i Bergen får to ulike grupper med piratdrosjer som deler byen
geografisk mellom seg – kva organisasjonsprinsipp er det som held saman
desse gruppene som køyrer piratdrosje. Veit Birkeland? Veit eg det? Veit dei
som brukar piratdrosje noko om det? Når det gjeld grå og svart økonomi, har
slike spørsmål eit fasitsvar: Dei som skal vita veit.
Og då går eg tilbake til påstanden eg starta med, som Birkeland
karakteriserer som ”stort sett tull”:
”Eg trur den langsomme oppløysing av legalitet som følgjer med slik grå og
svart økonomi er ein av hovudgrunnane til høgrepopulismen.”
Eg meiner at piratdrosjer er eit god døme på slik langsom, udramatisk
oppløysing av legalitet og ordna, trygge former. Og eg trur avisene sin
interesse for piratdrosjer tyder på at dei spelar på ein streng, ein
ressonansbotn. Det er eit eller anna her som folk oppfattar som eit mønster,
og som dei mislikar.
Er så dette ein av grunnane til å røysta på Carl Ivar? Tja – i dei miljøa eg
kjenner der det er vanleg å røysta Frp, vil dette vera ein del av det som
stadfester eit verdsbilete der Hagen er ei naturleg løysing. Eg veit ikkje
om det er gjort noko akademisk på feltet, men tvilar på det. Korleis er det
i dei miljøa du kjenner der det er vanleg å røysta Frp, Birkeland?
Hans Olav Brendberg, Hitra
This archive was generated by hypermail 2.1.2 : 11-07-02 MET DST