erik
-----Original Message-----
From: Olav Randen <boksmia@online.no>
To: Klassekampen-Forum@aksess.no <Klassekampen-Forum@aksess.no>
Date: 19. april 1999 17:21
Subject: Får AKP ein miljøpolitikk?
>
>Den (relativt lange) artikkelen som følgjer, er merknader til eit innlegg
av
>Morten Falck i tidsskriftet Røde Fane. Eg har tenkt å sende ein bearbeidd
>versjon dit, men legg det ut her fordi eg trur dette forumet kanskje
>fungerer vel så godt for meiningsutveksling som eit tidsskrift.
>
>Stutt steg i rett lei
>
>I Røde Fane 2-99 har Morten Falck artikkelen "Natur- og miljøvern og
kampen
>for kommunismen". Artikkelen er eislags skisse til eit miljøprogram for
>partiet. Det er på høg tid. Mange av vurderingane til Falck deler eg.
Særleg
>gjeld det dei konkrete analysane. Men etter mitt skjøn vågar ikkje Falck å
>tenkje tankane til endes, kanskje fordi det å gå til botnar i spørsmåla
>inneber at han ikkje lenger kan hevde at han utfyllar marxismen, men i
>staden kjem på kollisjonskurs med tradisjonell marxisme.
>
>Marxisme og miljø
>
>I arbeidsdelinga mellom Marx og Engels var det, som Falck skriv, sistnemnde
>som hadde hovudansvaret for naturspørsmåla. Og fordi Marx døydde som
>65-åring i 1883, måtte Engels leggje vekk desse viktige arbeida og i staden
>sluttføre Kapitalen. Dette er kanskje forklaringa på at for det om Engels
>har mange skarpe observasjonar om forholdet mellom natur og menneske,
famlar
>han i grunntenking. Av og til skriv han at mennesket er ein del av naturen
>og underlagd naturen. Andre gonger skisserer han menneskets utvikling frå å
>vere underlagd naturen til å bli naturens herre. : "Menneskene som nå
>endelig er blitt herrer over sine egne samfunnsmessige forhold, blir dermed
>også herrer over naturen, de blir herrer over seg selv, - de blir frie."
>skriv han til dømes i "Sosialismens utvikling fra utopi til vitenskap".
>Men ei anna forklaring er kanskje meir dekkjande: Engels (og Marx) var
>produkt av det tidlege, framveksande industrisamfunnet, hadde annamma mykje
>frå det mekanistiske natursynet som René Descartes først utvikla og hadde i
>si tid sjølvsagt ikkje hadde føresetnader for å sjå avgrensingane og
mistaka
>med dette natursynet.
>Det at mennesket går frå å vere ein del av naturen til å få kontroll med
>naturen, var ein synsmåte som høvde det framveksande industrisamfunnet,
både
>i aust og vest. Slik vart tekniske nyvinningar, motoren, telefonen, bilen,
>atombomba og alle andre, til uomtvistelege framsteg, til ledd i menneskets
>erobring av naturen. Klarast har eg funne dette synet i den sovjetiske
>læreboka "Marxismen-leninismens grunnlag" frå 1958. Der skisserer ein
>professor kva for krav arbeidarklassen må kunne stille til framtidige
>styresmakter:
>"Det må kreves følgende:
>- at menneskenes levealder forlenges til i gjennomsnitt 150 til 200 år, at
>infeksjonssykdommene utryddes, og at andre sykdommer stadig begrenses;
>- at alle naturkreftene, solenergien og vindens energi og varmen i jordens
>indre blir brakt til å tjene menneskene,- at atomenergien anvendes i
>industrien, transportvesenet og byggevirksomheten og at en finner fram til
>metoder for å kunne lagre opp energi og nytte disse lagrene på et hvilket
>som helst sted uavhengig av noe ledningsnett;
>- at en kan forutberegne naturkatastrofer slik som oversvømmelser,
>virvel-stormer, vulkanutbrudd og jordskjelv og hindre at de inntreffer;
>- at det ales opp dyreraser og avles fram planteslag som vokser raskere og
>kan gi mer kjøtt, melk, ull, matkorn, frukt, fibrer og tømmer til
>folke-husholdningen;
>- at ugunstige områder som myrstrekninger, fjellområder, ørkenstrekninger,
>taiga og tundra blir trengt tilbake og innvunnet for livets behov, - og at
>en eventuelt også tar sikte på å innvinne havdypet;
>- at en greier å mestre klimaet og å regulere vind og varme slik som en i
>dag greier å regulere elveløp; drive bort skydekket og etter eget
>forgodtbefinnende framkalle regn eller godvær, sne eller hete."
>
>Eller som Falck skriv:
>"Biologien har gjort store framskritt. ... Industrien blir biologisk og
>biologien blir produktivkraft på et nytt nivå. (I parentes bemerket ligger
>betingelsene for denne utviklinga i matematikken og datateknologien, som
>muliggjør beregninger og analyser som tidligere var praktisk
>uoverkommeleige. Informasjons- og kommunikasjonsteknologien skyver
>ytterligere på prosessen.)"
>
>Alle ser at den russiske professoren var på viddene. Men er ikkje det Falck
>skriv, rett då? Jau, det er rett alt saman. Men noko anna er viktigare, at
i
>høve til naturens mangfald, kompleksitet og kreativitet forstår vi framleis
>svært lite. Om vi til dømes gjennom bioteknologi kryssar to artar, kan vi
>ikkje på noko vis føreseie kva som blir resultatet.
>
>Kunnskapar, sædceller og antibiotika
>
>La meg sitere den kanadiske genetikaren David Suzuki:
>"Bananfluga har vore ein favoritt for genetisk forsking i nitti år. Minst
>sju nobelprisar har vorte vunne på denne fluga. Milliardar av dollar og
>titusentals årsverk med forsking må ha vore brukte på bananfluga verda
over.
>Så det er ikkje overraskande at vi har skaffa oss djupt innsyn i og enorm
>manipulerande kunnskap om denne arten. Til dømes kan vi i mitt eige
>laboratorium skaffe fram fluger med tolv føter i staden for seks (dei kan
>ikkje gå særleg bra, men dei ser spesielle ut), fire venger i staden for to
>(dei kan ikkje flyge, men dei ser ut som ein Boeing 747), ein fot i staden
>for snabel eller ein veng ut frå eit auge. Dette er forma for kontroll
>forskinga har gitt oss.
>Men til dags dato har vi ingen ide om korleis bananfluga overlever
kanadiske
>vintrar. Vi veit enno ikkje korleis eit egg blir ei larve, korleis larva
>blir ei puppe og korleis puppa blir til ei fluge. Artar av fluga er så nært
>i slekt med kvarandre at berre eit fåtal forskarar kan skilje dei åt, men
>sjølve har dei ikkje det minste problem endå dei manglar doktorgradar.
(...)
>Eg tok eksamen som genetikar i 1961 og tenkte då at eg forstod alt som var
>verdt å vite om genetikk og kunne setje verda i brann. Men når eg i dag
>fortel studentane kva eg visste i 1961, vil dei geispe eller le av vantru.
>Men når dei har vore professorar i tjue år og fortel sine studentar kva som
>var dei fremste ideane i 1997, vil desse studentane også le."
>I 1929 gjorde den britiske legen Alexander Fleming ei oppdaging som med
>rette vart kalla det største framsteget legevitskapen til dags dato har
>gjort. Han fann ut at somme stoff kunne drepe skadelege bakteriar. Stoffa
>vart kalla antibiotika. Bios betyr liv, altså anti-livsstoff eller
>livsdreparar. I andre verdskrigen slo penicillinet og andre antibiotika
>gjennom i behandling av sår og bakteriesjukdommar, og dei har vorte brukte
>meir og meir, dei siste tiåra også i dyrefôr for å halde sjukdommar unna
>dyra og fremje vekst og avdrått. Utviklingsoptimistane trudde kampen
>menneska førde mot bakteriane, var i ferd med å bli vunnen.
>Men i femtiåra viste det seg at somme typar antibiotika ikkje verka lenger.
>Dei fleste medisinarane forstod ikkje kvifor, men tok i bruk nye typar, og
>det gjekk bra. Så viste det seg at heller ikkje dei verka. Bakteriar har
>utvikla resistens. Korleis det har skjedd, veit vi ikkje så nøye. Men la
oss
>tenkje oss at 99 av 100 bakteriar av ein art vart drepne av antibiotikumet,
>medan bakterie nummer 100 overlevde fordi han var av eit ørlite anna slag.
>La oss tenkje oss ei ny behandling med liknande resultat og endå ei. Då har
>dei få overlevande bakteriar veksthøve som aldri før, for dei har ikkje
>andre representantar for sin eigen art å konkurrere med.
>Det neste som skjedde, var at resistente bakteriar overfører resistens,
>smittar på eit vis, til bakteriar av andre slag. Heller ikkje det veit vi
>korleis skjer. Men når forskarar legg to bakteriekulturar, ein resistent og
>ein ikkje-resistent, på ei skål, kan det vise seg seg dagen etter at dei
>ikkje-resistente har vorte resistente.
>Det tredje som skjedde, var at bakteriar som hadde utvikla resistens mot
ein
>type antibiotika, lettare vart resistente mot fleire typar. Dei vart meir
>disponerte for multiresistens.
>Antibiotika vart altså med rette utropt til eit veldig framsteg for
>legevitskapen. Men om sjukdomsfremjande bakteriar viser seg i stand til å
>utvikle resistens mot alle antibiotika i år eller om eit tiår, har samtidig
>kunnskapane om andre behandlingsmåtar ikkje vorte utvikla og ofte vorte
>borte. Difor kan dette framsteget snu til eit tilbakesteg.
>La oss så bruke litt plass på sædceller. Hjå dagens 20-åringar kan det vere
>60 millionar i ein milliliter sæd. Men hjå 50-åringane er det nesten
dobbelt
>så mange. Ei undersøking viser at talet på sædceller minkar med 2 prosent
>for kvart årskull. Kvifor? Ingen ting tyder på at talet på sædceller veks
>med "eigars" alder. Det må vere faktorar utanfor som påverkar celletalet.
>Men til no har 20-åringen vorte utsett for 20 års forureining, medan
>50-åringen har vorte utsett for mykje meir. Så med ei slik forklaring
skulle
>50-åringen ha færre og ikkje fleire sædceller.
>Truleg er det meir komplisert. Truleg er forklaringa at dei unge ved
>fødselen er disponerte for færre sædceller fordi mødrer dei siste tiåra har
>vore utsette for syntetiske stoff som i livmora blir oppfatta som østrogen,
>og som hemjar veksten av dei cellene som organiserer og regulerer
>sædproduksjonen. I så fall vil vi leve med dette problemet, som i verste
>tilfelle kan vere ei form for massesterilisering, i minst ein generasjon
>til. Viss det då ikkje blir ført vidare genetisk, så vi aldri blir kvitt
>det.
>Korkje antibiotika-resistens eller nedgang i sædcelletal er det eine
>problemet med stor P. Dei er to av mange problem. Det samanfattande
>problemet er at dagens konkurranseindustrielle samfunn på område etter
>område gamblar med naturen i staden for å innordne seg.
>Difor veit vi heller ikkje kva for forsvarsvåpen naturen vil setje inn i
>neste omgang. For på eitt vis er det det som skjer. Når menneske tek i bruk
>PCB eller DDT eller DØS eller vancomycin eller penicillin og trur dei skal
>rydde unna problem, treng naturen vanlegvis litt tid for å førebu eit
>forsvar. Men i konflikten mellom menneske og mikrobar tyder mykje på at
>mikrobane vil vere dei sterkaste. For mikrobar som kan vege ein milliondels
>gram, kan drepe organismar som kan vege 100 000 gram. Spesielt fordi dei
har
>ein stor fordel, dei formeirar seg så snøgt. Under gunstige vilkår kan ein
>bakterie bli ein million bakteriar på eit døgn. Medan menneske har minst
>15-20 års generasjonsintervallar.
>
>Eit tidsperspektiv
>
>Falck skriv: "Utvikling av genmodifiserte planter (og dyr) krever
omfattende
>forsøk i stor skala gjennom mange år - industrien regner med ti
>vekstsesonger, altså fem år hvis de kan dyrke både nord og sør for
ekvator."
>La oss vurdere dette, men først sjå på eit anna tidsperspektiv. Kloden har
>bestått i 4,5 milliardar år. I kanskje 3,5 av desse har det vore liv her,
>medan menneska har eksistert i mellom 200 000 og 500 000 år, altså i ein
>ørliten del av klodens tid.
>På ein brøkdel av denne tida att, dei 60 åra frå andre verdskrigen byrja,
>har menneska gjort meir for å bryte ned livet på kloden enn på heile tida
>føreåt. Med nedbryting av det tynne matjordlaget som finst her og der, med
>fleirdobling av talet på eksemplar av homo sapiens, med forørkning,
>forureining av jord, luft, vatn og hav dit at det ikkje er råd å ta ut ein
>liter vatn upåverka av menneske, med nedbryting av grenser mellom økosystem
>og på alle dei andre måtane lesarane kjenner og dei måtane korkje lesarane
>eller eg som skriv enno kjenner.
>Vi kan tenkje oss klodens tid som ein film, der lerretet er omtrent likt
>like til ein veldig lysblink i siste tusendels sekundet.
>Kva med dei ti prøvesesongane, som Falck rettnok synest meine er
>utilstrekkeleg? Den genmodifiserte planta eller dyret skal brukast til
>menneskemat. Tåler menneska denne maten? Vi kan teste på rotter eller
myser,
>men føreset då at menneske reagerer på same måten som rotter og myser. Vi
>testar mange gonger dosane, gjerne hundre gonger og trur oss då trygge, men
>føreset då at større dosar er ein risiko og små dosar ikkje er det. Når det
>gjeld hormonhermande syntetiske stoff av det slaget som reduserer
>sædcelletalet i mannleg avkom, viser det seg at det ikkje er mengda det
kjem
>an på i det heile, for ørsmå dosar er tilstrekkelege. Det er signalet som
>trengst. Neste spørsmål er korleis den nye maten verkar i ulike
>kombinasjonar med dei mange kjemikala menneska har i seg? Det finst rundt
>70.000 i handel og er uråd å teste alle kombinasjonar. Korleis verkar maten
>inn på immunforsvaret til dei som et han, på menneske i ulike livsfasar, på
>dei gravide, på avkommet? For å gjennomføre ei forsvarleg testing treng vi
>svar på desse spørsmåla. Då treng vi ikkje berre ti vekstsesongar, men ti
>generasjonar menneske.
>
>Framstegstrua
>
>Gong på gong møter vi framstegstrua hjå Falck:
>* "Biologien har gjort store framskritt. ... Industrien blir biologisk og
>biologien blir produktivkraft på et nytt nivå."
>* "Kunnskapene har økt enormt og gir oss muligheter til å unngå
>katastrofer."
>* "Bioteknologien representerer et kvalitativt kjempesprang i utviklinga av
>de biologiske produktivkreftene."
>* "Genteknologien har potensiale til å bli en enorm velsignelse."
>* "Bioteknologiens nyeste dramatiske gjennomslag er suksessen med kloning."
>
>Men etter desse lysande framtidsutsiktene kjem ikkje argument. Falck går
>rett over til å skrive (konkret og skikkeleg) om problema kombinasjonen
>bioteknologi og profittjag fører med seg. Det får ein til å undrast på om
>framstegstrua er reell eller berre programmatisk. Altså at Falck trur
>vitskap og teknikk går raskt framover fordi han er innanfor ein tradisjon
>der han skal tru det.
>La oss bruke DDT, klorert hydrokarbon, som døme. Like før krigen oppdaga
den
>sveitsiske kjemikaren Paul Müller at DDT drap insekt som mygg, fluger,
>biller og mange larver. Det trengde gjennom huda og inn i nervesystemet til
>insekta, slik at dei vart lamma. Stoffet gjorde at mange allierte soldatar
>unngjekk malaria, gulsott og flekktyfus, og det vart teke meir og meir i
>bruk i landbruket verda over. I 1948 fekk Müller nobelpris i medisin for
>sitt store arbeid for helse og rein mat.
>Men etter kvart viste det seg at DDT vart brote ned svært sakte, at det
>samla seg opp i næringskjeda og at det reduserte dyrs formeiringsevne. Som
>nemnt tidlegare nærmar forskarane seg ei forklaring på det siste. DDT og
>endå meir det endra stoffet DØS blir av ein dyrekropp oppfatta på linje med
>det kvinnelege kjønnshormonet østrogen og set i gang prosessar som endrar
>kroppsfunksjonar. I verste fall kan massesterilisering av menneske og dyr
>bli det langsiktige resultatet.
>Dei fleste hagebrukarar og frukt- og grønsakdyrkarar brukte DDT. Mange
>brukte DDT innandørs for å halde insekt unna. Framleis blir stoffet nytta i
>mange land, ikkje minst der presset for valutainntekter er større og
>leseevna mindre enn hjå oss. Det inneber at med fri vareflyt gjennom WTO
får
>også vi det i oss.
>I dag kan vi seie at DDT ikkje var eit framsteg. Men i 40-åra hadde dei
>ikkje føresetnader for å spå om skadane. For dei var eit syntetisk stoff
eit
>syntetisk stoff og eit hormon eit hormon.
>Kva kunne ha hindra lanseringa av DDT i ein periode då samanhengane var
>ukjende? Berre ei anna grunntenking kunne ha gjort det. Ei vurdering av
>naturen som heilskap, risikoane ved å tukle med han og av alt vi ikkje veit
>kunne ha stoppa lanseringa. Altså eit heilt anna natursyn enn det Falck
står
>for.
>Det tok eit par tiår før DDT for alvor vart eit problem. Det tok eit par
nye
>tiår før forskarane tok til å bli i stand til å forklare kvifor DDT var eit
>problem. Det tek (i beste fall) endå eit par tiår før bruken av DDT tek
>slutt. Og ingen veit kor mange tiår det tek før skadeverknadene er borte.
>Eller om dei blir borte, eller bruken har sett i gang nye, irreversible
>prosessar.
>Neste spørsmål blir: Kor mange stoff, organismar og biologiske prosessar er
>lanserte dei siste tiåra som vi vil sjå skadeverknadene av først om nokre
år
>eller generasjonar?
>Det er i dette perspektiviet vi må vurdere bioteknologien. Heller ikkje eg
>er prinsipielt imot bioteknologi. I ei knapp verd trengst nye tiltak for å
>produsere meir mat og halde sjukdommar unna. Men vi veit så lite, og
forsøk
>og satsing blir gjort av folk som ikkje berre er for profitt, men som attåt
>trur at dei forvaltar innsikta og at naturen er enkel. Om vi erstattar eit
>potetgen med eit gen frå flyndre, for å ta eit forsøk som har vorte gjort,
>er vi ikkje i stand til å føresjå korleis den genmodifiserte organismen
>blir. For dei arveeigenskapane som blir kombinerte, er så mange, så
>uoversiktlege og så varierande ikkje berre frå art til art, men frå individ
>til individ, at våre spinkle matematiske modellar og dataprosessorar ikkje
>er i stand til å spå resultata med nokon grad av sikkerheit.
>
>Tiltrua til kommunismen
>
>Kapitalismens profittbehov står i vegen for utvikling av dei biologiske
>produktivkreftene ut frå vanlege folks behov, skriv Falck. Men når
>kommunismen kjem, då blir det annleis. For i samfunnet "i pakt med de
>rammene den fysiske verden setter: Frihetens rike", vil behova bli dekte og
>dei biologiske ressursane kunne brukast fullt ut.
>I opningsartikkelen i same bladet, skrive av leiar Gulbrandsen og politisk
>sekretær Bell i AKP, les vi at "AKP er for ubegrensa frihet for arbeidsfolk
>og de fattige millionmassene i verden".
>Uavgrensa fridom altså. Men virkelegheita er ikkje like enkel. La oss
tenkje
>oss at vi to, lesaren og eg som skriv, er i same rommet, at den eine av oss
>røykjer ustanseleg og den andre har astma som blir verre på grunn av røyk.
>For røykjaren er uavgrensa fridom til å røykje viktig. For astmatikaren av
>oss er uavgrensa fridom til rein luft minst like viktig. Vi ser at
uavgrensa
>fridom for ein kan vere til stor skade for ein annan.
>La oss ta eit anna døme: A har dårleg hjarte. Mykje talar for at i løpet av
>eit par år er han død. Men mennesket og grisen har relativt lik anatomi. A
>kan få transplantert hjarte frå grisen. Om transplantasjonen er vellykka,
>vil A kunne leve i fleire tiår. Men det eksisterer ikkje berre ein risiko
>for at transplantasjonen skal bli mislykka og A li same lagnad som grisen,
>det eksisterer også ein risiko for at organtransplantasjonar frå grisar til
>menneske kan gjere sjukdommar grisane blir råka av, til menneskesjukdommar
>og difor bli til dramatisk skade. Kven sin fridom, A sin eller alle andre
>sin, skal vi i så fall ta omsyn til? Vi ser at uavgrensa fridom for ein kan
>vere til stor skade for mange andre.
>La oss ta eit tredje døme: Også i første generasjons kommunistiske samfunn
>er det fisk i hava. Og menneske treng fisken, elles vil dei svelte. Men om
>dei ikkje avgrensar fisket, vil hava tømmest, neste generasjon bli utan
>matkjelda og naturen bli dramatisk fattigare. Vi ser altså at uavgrensa
>fridom for ein generasjon kan vere til stor skade både for naturen og for
>komande generasjonar.
>All nøktern naturinnsyn fortel oss at eit berekraftig framtidssamfunn ikkje
>blir noko jordisk paradis. Om det blir kommunisme aldri så mykje, blir det
>slett ikkje eit samfunn med to timars arbeidsdag og uavgrensa fridom for
>alle, slik AKP-leiarane synest tru. Det blir eit samfunn som må stille
harde
>krav om nøysemd og arbeidsinnsats til innbyggjarane. Det blir eit samfunn
>med skarpe og mange motseiingar mellom folk. Og det blir eit samfunn der
>individa må innordne seg.
>Difor er det også slik at kommunisme ikkje løyser miljøproblema. Aller
minst
>gjer ein kommunisme som blir lansert som "ubegrensa frihet for arbeidsfolk
>og de fattige millionmassene" det. Det finst gode argument for at
kommunisme
>er eit nødvendig vilkår for eit berekraftig samfunn. Men ikkje for at det
er
>eit tilstrekkeleg vilkår. Kommunisme med det gamle synet at mennesket
>forstår og står over naturen, endåtil i Falcks modererte variant, vil ikkje
>vere berekraftig.
>Difor er etter mitt skjøn Falcks framlegg berre eit stutt steg i rett lei.
>Om målet er at menneske i det talet vi ventar framover, ti til tolv
>milliardar, skal kunne overleve i mange hundreår og tusenår på denne vesle
>kloden, trengst eit meir audmjukt og respektfylt syn på naturen, ei større
>varsemd overfor naturendringar og ei langt meir radikal tenking i høve til
>dagens miljøfiendtlege politikk enn den vi møter i dette innlegget.
>
>Olav Randen
>
>
>
>